Levensverwachting: what’s in a name

Verschillende nationale registers, zoals dat van het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde staten, berekenen op basis van hun data de zogenaamde mediane levensverwachting. De interpretatie van dat cijfer, en van andere gegevens rond levensverwachting, is echter niet zo eenvoudig. In dit document proberen we een overzicht te geven van welke termen er allemaal bestaan en hoe ze geïnterpreteerd moeten worden.

Maar laten we beginnen bij het begin: op basis van gegevens van het Belgische mucoviscidoseregister, is de mediane leeftijd van mensen met muco in België is 23,6 jaar. Dit betekent dat de helft van de Belgen met muco jonger en de andere helft ouder is dan 23,6 jaar. De mediane leeftijd verschilt trouwens ook tussen mannen (23 jaar) en vrouwen (23,9 jaar). 64,4% van de Belgen met muco is ouder dan 18 (er zijn dus meer volwassenen dan kinderen met muco), en 18% van de Belgen met muco is ouder dan 40. Deze cijfers evolueren in positieve zin: op onderstaande grafiek van het Belgische mucoregister, zie je dat in 2018 meer mensen zich in de oudere leeftijdscategorieën bevonden dan in 2000.

Wat is de mediaan, en wat is het verschil met het gemiddelde? Om de mediaan te berekenen, wordt een groep getallen (bijvoorbeeld de leeftijden van alle Belgen met muco) gerangschikt van klein naar groot. De mediaan is het getal pal in het midden. De helft van de getallen is dus kleiner dan de mediaan, de andere helft groter. Om het gemiddelde te berekenen, bereken je de som van alle getallen en deel je de uitkomst door het aantal getallen waarvan je de som hebt berekend. Dit heeft als nadeel dat één uitschieter (bijvoorbeeld een persoon met muco die veel ouder is dan de rest) het resultaat sterk kan beïnvloeden. Voor alle cijfers rond levensverwachting gebruikt men dus de mediaan, omdat het een betrouwbaarder beeld geeft.

De voorspelde mediane levensverwachting of overleving is de leeftijd waarvan we verwachten dat minstens 50% van de baby’s die vandaag met muco geboren worden, zullen bereiken. Het Belgische mucoregister beschikt vandaag niet over dergelijke overlevingsschattingen. Dit komt omdat de levensverwachting (onder meer) berekend wordt op basis van het sterftecijfer (zie verder). Aangezien België een klein land is met dus relatief weinig mensen met muco, is het aantal jaarlijkse sterfgevallen laag. Dit maakt dergelijke berekeningen minder betrouwbaar. Volgens het Britse mucoregister ligt de mediane levensverwachting bij geboorte vandaag op 49,1 jaar. Concreet betekent dit dus dat minstens de helft van de baby’s die vandaag met muco geboren worden, 49,1 jaar of ouder zullen worden. Het Amerikaanse mucoregister komt uit op 46,2. Het zijn dus schattingen op basis van de gegevens waarover de register vandaag beschikken. De voorspelde mediane levensverwachting houdt geen rekening met individuele karakteristieken zoals geslacht en mutatieklassen waarvan we weten dat ze wel een invloed hebben op de overleving.

Door de alsmaar doeltreffendere behandelingen en betere zorg voor mensen met muco, zien we sinds de jaren ’50 van de vorige eeuw een continue verbetering van de levensverwachting van baby’s met muco (zie grafiek hieronder).

Bron: Cystic Fibrosis Foundation Patient Registry Annual Data Report 2019

De grafiek toont ook dat de voorspelde levensverwachting telkens per 5 jaar berekend wordt (de voorspelde levensverwachting is hetzelfde voor alle baby’s geboren tussen 2015 en 2019), omdat het aantal sterfgevallen van die 5 jaar dan kan samengenomen worden. Dit zorgt ervoor dat bepaalde jaren met uitzonderlijk weinig of veel sterfgevallen de berekening niet te erg zullen beïnvloeden wat de voorspelling betrouwbaarder maakt.

Een belangrijke noot bij de voorspelde mediane levensverwachting is dat de berekening uitgaat van het huidige sterftecijfer of mortaliteit. Het sterftecijfer is het aantal sterfgevallen per 100 individuen opgenomen in het register. Volgens het Amerikaanse register was de mortaliteit in 2019 1,2%. De laatste 30 jaar zien we een gestage afname van het sterftecijfer (zie grafiek hieronder). Met behulp van data uit het Britse register kon men berekenen dat het sterftecijfer elk jaar met 2% daalt. Maar hier houdt de voorspelde mediane levensverwachting dus geen rekening mee.

Bron: Cystic Fibrosis Foundation Patient Registry Annual Data Report 2019

Een cijfer dat wél rekening houdt met de gestaag dalende mortaliteit, is de geprojecteerde mediane levensverwachting. Op basis van gegevens uit het Britse register kon men op die manier berekenen dat voor een kind dat vandaag met muco geboren wordt en twee F508del mutaties heeft (homozygoot), de geprojecteerde mediane levensverwachting 65 jaar is voor jongens en 56 voor meisjes. Ook hier betekent ‘mediaan’ dat we verwachten dat de helft van de homozygote jongetjes die vandaag geboren worden, minstens 65 jaar wordt (voorbeeld).

Alhoewel voor de berekening van de geprojecteerde mediane levensverwachting de continue daling van het sterftecijfer meegenomen wordt, houdt dit cijfer geen rekening met de introductie van CFTR-modulatoren in de standaardbehandeling van mensen met muco. Er wordt immers verwacht dat hierdoor de mortaliteit nog sterker zal dalen de komende jaren. Een recente studie met data van het Canadese mucoregister simuleerde de impact van behandeling met Kaftrio op middellange termijn. Als Canadezen met muco vanaf 2021 toegang zouden hebben tot Kaftrio, zouden er tegen 2030 15% minder mensen sterven aan muco, en zou de mediane levensverwachting van een baby die vandaag met muco geboren wordt stijgen met maar liefst 9,2 jaar tot 67,5 jaar. Wat deze studie extra interessant maakt, is dat de Canadese situatie op een aantal vlakken vergelijkbaar is met die van ons. Ons niveau van gezondheidszorg is gelijkaardig, en ook in Canada is er nog geen algemene terugbetalingsovereenkomst voor Orkambi en Symkevi.

De cijfers en termen die hierboven werden uitgelegd, geven een inzicht in de levensverwachting van baby’s die vandaag met muco worden geboren. Voor mensen met muco die al een zekere leeftijd hebben, zijn deze voorspellingen minder informatief en accuraat. De levensverwachting kan echter op om het even welke leeftijd berekend worden. We noemen dit dan de resterende mediane levensverwachting op een bepaalde leeftijd. Onderstaande grafiek van het Britse mucoregister toont bijvoorbeeld dat van de mensen met muco die vandaag 30 jaar oud zijn, minstens de helft 55 jaar of ouder zal worden. Bij mensen die nu al 40 zijn, stijgt de mediane resterende levensverwachting door naar 61 jaar. Ook bij het berekenen van dit cijfer gaat men er van uit dat het sterftecijfer gelijk blijft aan dat van vandaag. De resterende mediane levensverwachting is betrouwbaarder dan de voorspelde mediane levensverwachting bij geboorte omdat het minder ver in de toekomst kijkt.

Dat betekent dat in 2018, de helft van de overleden personen met muco jonger en de andere helft ouder dan 44,1 jaar was. Dit cijfer kan nogal verschillen van jaar tot jaar. Door het relatief kleine aantal mensen die jaarlijks aan muco overlijden in België, kan één uitschieter (oud of jong) een grote impact hebben op het cijfer. Over het algemeen evolueert ook dit cijfer in positieve zin.

We kunnen concluderen dat, zeker bij de geboorte, het erg moeilijk is om te voorspellen hoe oud een kind met muco zal worden. De berekening van de voorspelde mediane levensverwachting houdt immers geen rekening met de constante vooruitgang van de zorg en behandelingen voor mensen met muco, noch met de specifieke individuele gezondheidstoestand of mutaties. Naarmate men ouder wordt, wordt de resterende mediane levensverwachting betrouwbaarder.